Nói “Ngu như lợn” có oan không?

Quá oan! Lợn là động vật thông minh thứ 4, chỉ sau cá heo, tinh tinh và voi. Nếu xét trong các loài động vật nuôi trong nhà thì lợn là động vật thông minh nhất (hơn cả chó). Do vậy, ngày xưa khi đi biển các thuyền trưởng thường mang theo một con lợn bên mình bởi họ tin rằng khi tàu đắm, lợn sẽ biết cách bơi vào bờ gần nhất.



Lợn có khả năng “làm việc nhóm” rất tốt. Thậm chí, xét trên một số tiêu chí thì một con lợn trưởng thành còn thông minh hơn cả một đứa trẻ 3 tuổi. Một vài ví dụ dưới đây có thể làm bạn kinh ngạc :
• Hầu hết các con lợn mẹ đều biết hát ru lợn con
• Lợn biết nằm mơ
• Lợn có thể học từ các con lợn khác và các loài vật khác rất nhanh

Vì vậy, đừng bao giờ nói “ngu như lợn” nữa bạn nhé.

ST

Thú vật có bị nhột (buồn cười) khi bị chọc lét (cù) hay không?

Năm 1897, các nhà tâm lý học đã chia cảm giác bị nhột (buồn cười) ra làm hai loại. Knismesis (không có từ tiếng Việt tương đương?) dùng để chỉ cảm giác nhẹ sượt qua da. Tác động này có thể sẽ không nhất thiết làm bạn cười lớn và thường chỉ làm bạn cảm thấy giật mình một cách nhẹ nhàng. Knismesis thường gây ra bởi tác động của các loài thú vật và côn trùng tới da.



Trong khi đó, gargalesis là loại cảm giác nhột khác khiến cho bạn có thể cười lớn nếu bị tác động tới các vùng nhạy cảm như gan bàn chân, nách … Gargalesis chỉ tồn tại ở một nhóm động vật rất bé như người, tinh tinh … Trong nhóm này, ngạc nhiên nhất là có cả … chuột. Các nhà sinh vật học cho rằng cảm giác này chỉ có đối với những loài động vật sống tương đối bầy đàn (và đặc biệt phát triển lên thành xã hội như loài người). Cảm giác này cũng có thể được tạo ra để bảo vệ các vùng xung yếu của cơ thể như bụng, gan bàn chân, nách…

Ngay kể cả việc chuột có khả năng cười cũng chỉ mới được phát hiện bởi nhà nghiên cứu Jaak Panksepp ở trường Đại học bang Washington do ‘tiếng cười’ của chuột không giống với tiếng cười của người hay tinh tinh mà là các sóng siêu âm. Jaak cũng chỉ ra rằng việc cù các chú chuột sẽ giúp cho việc gắn kết được tốt hơn : các chú chuột bị cù có thể nhận biết được các bàn tay cù chúng trước đó và sẽ có xu hướng tìm tới những bàn tay này.

Cho tới giờ, việc có bao nhiêu loài động vật có thể cười được và chúng cười như thế nào vẫn còn là một điều bí ẩn chưa thực sự được giải đáp đối với các nhà khoa học. Thậm chí, một số nhà khoa học đã sử dụng các tư liệu trên Youtube để tìm hiểu về những khoảnh khắc sảng khoái của các loài động vật khác nhau xem chúng có cười hay không nhưng cũng chưa đạt được thành tựu nào rõ ràng.

(pix courtesy of Olduser – Under Creative Commons License)
ST

**********

Liệu thú vật có khả năng nhận ra mình trong gương hay không?

Nếu như người có khả năng nhận ra mình trong gương thì hầu hết các loài thú vật khi nhìn thấy mình trong gương lại cứ tưởng đang nhìn thấy một con vật khác cùng loài. Ngoài con người ra, chỉ có cá heo và một vài loài khỉ, voi và chim ác là là có khả năng này.



Để có thể xác định được xem thú vật có khả năng nhận ra mình trong gương hay không, các nhà khoa học đã làm một thí nghiệm như sau : họ bôi một vài vạch màu lớn lên trên các phần của cơ thể mà con vật không thể tự mình nhìn thấy trực tiếp. Sau đó, con vật sẽ được đặt trước gương và nếu như nó tìm thấy vạch màu trên cơ thể dựa vào việc soi gương thì loài vật đó được coi là có khả năng “soi gương”. Theo các kết quả nghiên cứu, ngoài người và cá heo ra chỉ có tinh tinh, khỉ Bonobo, đười ươi, voi và chim ác là là có khả năng này. Điều ngạc nhiên nhất là không hiểu vì sao khỉ đột (gorilla) lại không có khả năng này trong khi trí não của nó cũng được coi là phát triển so với các loài khác. Chỉ một vài cá nhân khỉ đột có khả năng nhận biết mình qua gương và các nhà khoa học cho biết các cá nhân này chỉ phát triển khả năng đó khi có tương tác thường xuyên với con người.

Các loài vật có khả năng nhận ra mình trong gương thường là các loài vật có bộ não lớn, phức tạp, có cuộc sống xã hội (bầy đàn), có khả năng giao tiếp và hiểu được các cá thể khác trong bầy đàn của mình và có khả năng thể hiện cảm xúc. Rất nhiều các nhà nghiên cứu khoa học cho rằng sự phát triển trí tuệ xã hội phụ thuộc vào việc mỗi cá thể trong đó có tự nhận biết được bản thân mình hay không mà điều thể hiện rõ nhất là có khả năng nhận ra mình trong gương không. Ngay cả đối với con người thì khả năng này cũng chỉ xuất hiện sau 1-2 năm đầu tiên của cuộc đời chứ không phải đã có ngay từ khi mới sinh ra.

(pix courtesy of exfordy – Under Creative Commons License)

**********

Con người có những điểm gì vượt trội so với các loài động vật khác?

Đây có lẽ là một trong những câu hỏi lớn nung nấu trong tâm trí của con người trong suốt chiều dài lịch sử phát triển. Khi khoa học càng phát triển, triết học càng phát triển, người ta càng suy nghĩ nhiều hơn về việc tại sao mình là bá chủ thế giới, tại sao mình có thể làm điều này điều kia, điều gì khiến cho mình trở nên siêu việt như vậy… Lối suy nghĩ này nhiều lúc đã mang tới những ý tưởng thiếu tích cực, gây hại cho toàn bộ con người và thế giới nói chung, khi một vài người nghĩ rằng mình là siêu nhân (ví dụ Hitle) có quyền quyết định vận mệnh của những người khác. Nói rộng hơn, việc con người coi mình là siêu việt và cho phép quyền giết hại các sinh vật khác, phá hoại tự nhiên … cũng nằm trong dòng suy nghĩ thiếu tích cực này.



Charles Darwin có lẽ là người đầu tiên có một câu trả lời tỉnh táo và khoa học về vấn đề này. Ông cho rằng con người không khác nhiều so với các loài sinh vật khác, chỉ là do chúng ta là kết quả cuối cùng (cho tới hiện nay) của quá trình tiến hóa nên chúng ta thông minh hơn. Các nhà khoa học khác đã làm rõ ý này và chỉ ra 4 điểm sau có thể coi là điểm vượt trội của con người so với các loài vật khác :

1.Con người có khả năng tạo ra vô số từ ngữ và ý tưởng. Chúng ta làm điều này qua hai cách – đệ quy và kết hợp. Phương pháp đệ quy giúp chúng ta tạo ra cái mới từ việc suy luận dựa trên những cái cũ gần giống nó. Trong khi đó, phương pháp kết hợp cho phép kết hợp nhiều thành phần khác nhau để tạo ra thành phần mới.

2.Con người có khả năng kết hợp pha tạp không giới hạn các lĩnh vực khác nhau.

3.Con người có khả năng ngôn ngữ hóa những suy nghĩ của mình. Con người có thể sử dụng các ký tự hoặc hình ảnh để mã hóa những gì mình nhìn thấy và suy nghĩ.

4.Con người có khả năng suy nghĩ trừu tượng. Khả năng trừu tượng hóa là một khả năng rất quan trọng, bổ khuyết cho các suy nghĩ chỉ liên quan tới hiện thực và giúp con người vượt xa ra khỏi hiện thực, khỏi những gì mình nhìn thấy, cảm nhận thấy.

Không phải 4 điểm trên không xuất hiện đâu đó dưới dạng đơn giản ở một số loài động vật nhưng chỉ ở con người thì cả 4 điểm này mới được phát triển vượt trội, kết hợp hài hòa với nhau, làm cho vốn tri thức của con người ngày càng được tích lũy vượt xa các loài động vật khác.

(pix courtesy of nattu – Under Creative Commons License)

ST

******

Nếu có một điểm tựa, Archimedes có nâng được Trái đất lên không?

Archimedes (tiếng Hy Lạp: Αρχιμήδης, phiên âm tiếng Việt là Ác-si-mét), 287 TCN|287-212 TCN, là một nhà bác học Hy Lạp có nhiều nghiên cứu nổi tiếng và đa dạng về các lĩnh vực như : triết học, vật lý học, thiên văn học. Dựa trên kinh nghiệm của thực tế kĩ thuật, ông đã tìm ra quy tắc đòn bẩy, đã định nghĩa trọng tâm của một vật và tìm ra được trọng tâm của các vật phẳng như hình tam giác, hình bình hành, hình thang. Ông là người đã chế tạo các loại máy móc cơ học để nâng nước sông lên tưới ruộng đồng, như xoắn ốc Archimedes. Ông còn chế tạo được các máy ném đá, cần cẩu để móc và nhận chìm thuyền địch khi quân địch tấn công.



Với nguyên tắc đòn bẩy của mình, Archimedes đã từng tự tin nói rằng “Give me a lever and a place to stand, and I will move Earth.” (Hãy cho tôi một đòn bẩy và một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng Trái đất lên). Vậy ông có thực sự có khả năng nhấc bổng Trái đất hay không?

Nguyên bản câu nói của nhà bác học Archimedes có hai vấn đề cần chú ý : điểm tựa và đòn bẩy. Chỉ có một điểm tựa không thì không đủ, phải có một chiếc đòn bẩy đủ tốt. Như ta đã biết, điểm tựa sẽ phân chia đòn bẩy thành hai phần : phần ngắn và phần dài. Để nâng được Trái đất lên, tỷ lệ độ dài giữa phần ngắn và phần dài phải tương xứng với tỷ lệ trọng lượng/lực tác động lên hai đầu đòn bẩy.

Giả sử nhà bác học có thể huy động được dân chúng và một vài chú voi đứng lên đầu dài của đòn bẩy với khối lượng là 6 tấn. Trái đất chúng ta nặng sơ sơ có 6.000.000.000.000.000.000.000.000 tấn. Như vậy tỷ lệ chiều dài giữa hai đầu đòn bẩy sẽ phải là 1.000.000.000.000.000.000.000.000 lần. Nếu chiều dài của đầu ngắn là 1 inch thì khoảng cách từ điểm tựa tới chỗ Archimedes cùng cộng sự của ông đứng sẽ dài gấp 500.000 lần chiều dài từ Trái Đất tới ngôi sao gần nhất. Một khoảng cách quá dài và không tưởng tượng được.

Vậy câu hỏi là có hay không? Có nếu như Archimedes kiếm được một chiếc đòn bẩy dài tới như vậy!

ST

**********

Việc bay thuận/nghịch chiều quay Trái Đất

có ảnh hưởng tới thời gian tới đích hay không?

Câu hỏi rõ hơn, nếu bạn bay cùng một quãng đường nhưng theo hai chiều khác nhau so với chiều quay của Trái Đất (ví dụ như từ New York tới Paris và từ Paris tới New York hay từ Hà Nội tới New Delhi và từ New Delhi tới Hà Nội) thì liệu việc bay ngược chiều với chiều quay của Trái Đất có giúp bạn tiết kiệm thời gian hơn so với việc bay thuận chiều quay của Trái Đất hay không?



Có vẻ như theo logic là có. Và trên thực tế, thường thì đúng là bay ngược chiều với chiều quay của Trái Đất (từ Đông sang Tây) thì sẽ tốn ít thời gian hơn là bay thuận chiều (từ Tây sang Đông). Tuy nhiên, lý do hoàn toàn lại không liên quan tới chiều quay của Trái Đất một chút nào.

Trước hết, cần phải khẳng định là nếu trong điều kiện lý tưởng (tức là không có ma sát) thì việc bay thuận chiều hay ngược chiều quay của Trái Đất cũng đều tốn một khoảng thời gian như nhau để đi cùng một quãng đường. Để nói tới vận tốc, ta cần phải nói tới vận tốc của vật so với điểm mốc. Ở đây khi nói Trái Đất quay từ Tây sang Đông có nghĩa là nói Trái Đất đang di chuyển khoảng 1183 km/h so với khoảng không bên ngoài nó, so với vũ trụ. Còn lại, khi nói vận tốc chạy của một người là 20km/h, có nghĩa rằng người đó đang chuyển động so với Trái Đất (chứ không phải khoảng không bên ngoài Trái Đất).

Điều này cũng tương tự như việc bạn đang ngồi trên toa tàu hỏa chuyển động với vận tốc 100km/h và bạn chơi ném bóng với người bạn ngồi đối diện mình. Lúc đó, nếu lấy tham chiếu là toa tàu thì bạn và người bạn ngồi đối diện của bạn là ngồi yên, có vận tốc là 0km/h bất kể bạn và người đó đang ngồi xuôi hay ngược chiều chuyển động của toa tàu.

Nếu nói như vậy, tại sao bay từ Hà Nội tới New Delhi sẽ mất khoảng 9 tiếng đồng hồ, còn từ New Delhi tới Hà Nội mất hơn 10 tiếng đồng hồ? Vấn đề ở đây là chúng ta đang xét trên điều kiện lý tưởng là không có ma sát, còn trên thực tế thì có nhiều ma sát và gió là nguyên nhân gây ra ma sát.

Hãy thử giả sử máy bay Boeing 777 có thể bay được trung bình 1000km/h ở độ cao khoảng hơn 10000m. Để chênh lệch 11% về thời gian như trên thì vận tốc lúc bay nhanh hơn cần phải hơn vận tốc lúc bay chậm hơn là 11%/2 = 5.5%. Với vận tốc 1000km/h, 5.5% chỉ tương đương với 55km/h, tức là tương đương với sức gió vừa phải thường gặp. Thủ phạm dễ thấy của sự thay đổi vận tốc này là gió mậu dịch vì đối với đường bay này thì gió mậu dịch sẽ thổi ngược chiều với chiều quay của Trái Đất.

Kết luận, việc bay thuận/nghịch chiều quay của Trái Đất không ảnh hường tới thời gian tới đích nếu bạn bay cùng tốc độ và quãng đường. Điều ảnh hưởng lớn nhất tới thời gian bay sẽ là gió!

(pix courtesy of runningclouds – Under Creative Commons License)